نویسنده: عصمت الطاف
کتاب «اتنوگرافی هزاره‌ها»ی انجنیر لعلی در چهار بخش تنظیم شده است. اولین بخش کتاب لعلی «بررسی ریشه‌های اتنیکی، قومی و تاریخی هزاره‌ها» است که در آن به نام‌های هزاره‌ها، منشأ اتنیکی هزاره‌ها، مفاهیم و اصطلاحاتی که در مناطق هزاره‌جات کاربرد دارند، دسته‌بندی نام‌ها، طایفه‌ها و مکان‌ها پرداخته است. نام‌های طوایف چهار ایماق و ولایت‌ها و ولسوالی‌های که آن‌ها زندگی می‌کنند، و نام‌های طوایف موجود در هزاره‌جات نیز معرفی شده است. هم‌چنان لعلی در این بخش نگاهی هم به تمام مناطق هزاره‌جات انداخته و گفته است که کدام طایفه‌ها در کجاهای هزاره‌جات زندگی می‌کنند و این طایفه‌ها چه گذشتۀ تاریخی و چه نام و نشانی دارند.
دومین بخش کتاب «اتنوگرافی هزاره‌ها» به «زبان و ادب هزاره‌ها» اختصاص یافته است که در آن پیرامون زبان دری به عنوان زبان کهن هزاره‌ها، گویش‌های زبان دری در میان هزاره‌ها، خوانش و رسم‌الخط زبان هزاره‌ها و ریشه و تاریخ زبان دری بحث‌های مفصلی آورده شده است. هم‌چنان به ارتباط زبان دری با زبان مغولی، تأثیرگذاری زبان مغولی بر زبان دری و واژه‌های مغولی در زبان دری نیز توجه شده، مطالب مفیدی گردآورده شده‌اند و تحلیل‌هایی هم پیرامون زبان پشتو و ارتباط آن با زبان دری، تأثیرگذاری و تأثیرپذیری این دو زبان، زبان پشتو و اهمیت تاریخی زبان فارسی دری، تجزیه‌ها و تحلیل صرفی و نحوی جمله‌‌ها و ترکیب‌های زبان پشتو آورده شده است. سرانجام عناصر ملی تشکیل دهندۀ زبان و ادبیات هزاره‌ها شرح و بسط داده شده است.
بخش سوم «اتنوگرافی هزاره‌ها» به «هزاره و هزاره‌جات پیش از ظهور اسلام» اختصاص یافته است. در این بخش به مدنیت موهنچودارو و هاراپا و آفرینندگان آن‌ها، جغرافیای قدیم هزارستان(در زمان حملۀ سکندر، کوشانیان، رتبیل‌شاهان)، نام و نشان هزاره‌ها و جغرافیای هزاره‌ها نگاهی انداخته شده است. هم‌چنان ریشه‌های قدیمی و تاریخی طایفه‌های هزاره، حضور اقوام، طایفه‌ها و سلسله‌های هزاره در اراکوزیا، سیستان و ... به تفصیل معرفی شده است. نویسنده در مورد هزاره‌ها و نقش آن‌ها در مدنیت، فرهنگ، آبادانی، و زبان هزاره‌ها پیش از اسلام نیز توجه کرده، بحث‌های طولانی آورده است.
چهارمین بخش «اتنوگرافی هزاره‌ها» را «هزاره‌ها و هزاره‌جات پس از ورود اسلام به خراسان تا حملات مغول‌ها» تشکیل می‌دهد. نویسنده در این بخش به اوضاع سیاسی، فرهنگی و اجتماعی هزاره‌ها در اوایل اسلام و سلسله‌های دیگری که بعداً در خراسان روی کار آمدند، توجه کرده است. پس از آن به هزاره‌ها و مغول‌ها، هزاره‌ها و هزاره‌جات پس از تهاجم و تسلط مغول‌ها پرداخته است. تردیدهای تعدادی از نویسندگان و محققان را که می‌پندارند هزاره ها از نسل مغول‌اند که پس از قرن‌های نهم و دهم وارد افغانستان شدند، نیز برطرف می‌کند. مباحث دیگری که در این بخش آورده شده‌اند، هزاره‌ها؛ نژاد، فرهنگ، اندیشه، مدنیت، و معرفی شخصتی‌های فراموش‌ناشدنی چون ابوریجان بیرونی، ابوعلی سینای بلخی، ابونصر فارابی، ابوزید احمد بن سهل بلخی، ناصر خسرو، امیر خسرو دهلوی، سنایی غزنوی و ابوسعید سجستانی هستند.
با این وصف، می‌توان گفت که «اتنوگرافی هزاره‌ها» معلومات جامعی را دربارۀ گذشتۀ تاریخی هزاره‌ها، منشأ، فرهنگ، زبان و باور آن‌ها در دوره‌ها مختلف به خوانندگان پیشکش می‌کند. بنابراین، دوست‌داران کتاب می‌توانند این اثر گران‌بهای انجنیر لعلی را از آدرس پایین تهیه کنند:
آدرس: کابل، پل سرخ، مارکیت ملی، منزل تحتانی، انتشارات بنیاد اندیشه.