محمد مرادی
اگر از شهر قندهار قصد کنید به منطقه «خاکریز» بروید، پس از طی ۳ کیلومتر مسافت، نخست باید گردنه یا «کوتل بابا‌صاحب» را در شمال‌غرب شهر پشت سر بگذارید و از این لحظه به بعد، شما وارد ولسوالی «ارغنداب» شده‌اید. پایین‌تر از زیارت «سیدحسن ابدال» مشهور به «بابا ولی»، مسیر باریکی واقع شده که به رودخانه ارغنداب منتهی می‌شود.
از رود عبور کنید و به سمت منطقه «هدیره» بروید. شما از کوتل بابا‌صاحب تا منطقه هدیره، حدود ۱۰ کیلومتر طی مسیر کرده‌اید و منطقه ارغنداب را از جنوب به سمت شمال پشت سر گذاشته‌اید. به اندازه ۵ کیلومتر به سمت شرق حرکت کنید تا به دوراهی «شاه‌آقا» یا خاکریز برسید. شما اکنون دشت وسیعی به طول ۲۰ کیلومتر را پیشرو دارید که در غرب آن ولسوالی «ژری» و در شمال آن ولسوالی خاکریز واقع شده است. به حرکت خود ادامه دهید تا به دره «سیاه‌سنگ» برسید. وقتی دره را پشت سر گذاشتید، باید از «کوتل شاه‌مقصود» عبور کنید و وارد منطقه «مندیگک» یا «سرگاو» شوید. قبل از رسیدن به مندیگک، منطقه «سوزنیا» در سمت چپ‌تان دیده می‌شود. شما از آغاز ورود به دره سیاه‌سنگ تا رسیدن به منطقه مندیگک، ۱۵ کیلومتر دیگر حرکت کرده‌اید و وارد منطقه خاکریز شده‌اید.
مندیگک، همان منطقه مشهور باستانی است که تمدن چهارهزارساله را در خود جای داده است. کمی به سمت شمال حرکت کنید. در سمت غرب‌تان، منطقه سرسبز «اروغ» و در طرف شرق‌تان، آبادی و مزارع خاکریز دیده می‌شود. به حرکت‌تان ادامه دهید تا به قریه «چنار» برسید. قبل از این که به قریه چنار وارد شوید، سمت غرب‌تان منطقه دیگری موسوم به «چینگی» و در همان محدوده، یک تپه و منطقه سرسبزی به نام «باغ‌خلیل» و کمی بالاتر از آن، زیارتگاه «سبزپوشان» واقع شده است. قریه چنار را پشت سر بگذارید و به سمت شمال به حرکت ادامه دهید و از کنار منطقه «کاریزک» در شرق و «باغ‌میدان» در غرب جاده، عبور کنید. شما اکنون به زیارت شاه‌مقصود رسیده‌اید که از مندیگک تا این نقطه، ۱۰ کیلومتر دیگر هم طی طریق کرده‌اید. در حقیقت شما از شهر قندهار تا زیارت شاه‌مقصود، حدود ۶۰ کیلومتر پیموده‌اید.
البته از شهر قندهار تا منطقه خاکریز و زیارت شاه‌مقصود، راه‌های طولانی و دشوارگذر دیگری چون مسیر «کژه» «کوتل مورچه- خواجه ملک» و «بولان خاکریز» هم وجود دارد که در مواقع اضطراری و بحرانی مورد استفاده قرار می‌گیرند. زیارتگاه شاه‌مقصود سال‌ها است که توجه عام و خاص را به خود جلب کرده و میله نوروز آن مشهور است. از این زیارت در «تاریخ سند»، «تاریخ احمدشاهی» و کتاب «افغانستان در عصر گورکانیان هند»، یاد شده است. در یک کیلومتری شمال زیارت شاه‌مقصود، قریه «درویشان» قرار دارد و بالاتر از آن، دو منطقه دیگر به نام‌های «سرخار» و «چنار بالا» واقع شده است.
در هشت‌صد متری بالاتر از مزار شاه‌مقصود به طرف شمال، سنگی قرار دارد که به «سنگ سوراخ» معروف است. ساختار فیزیکی و فرورفتگی داخل سنگ به گونه‌ای است که اگر کسی با مهارت وارد آن شود، به راحتی می‌تواند خارج شود و اگر مهارتی در کار نباشد، خارج شدن از آن کمی با مشکل صورت می‌گیرد. به طرف غرب سنگ سوراخ، حوضی وجود دارد که به «حوض بالا» یا «لنگر» معروف است. حوض لنگر از چشمه‌ای که بالاتر از آن جاری است، پُر می‌شود. پایین‌تر از منطقه لنگر به طرف جنوب، سنگ شیب‌داری قرار گرفته که به خاطر کثرت استفاده بازدیدکنندگان، صاف و صیقلی گردیده و به سنگ «لخشک» معروف است.
به طرف جنوب سنگ لخشک در ۳۰۰ متری زیارت شاه‌مقصود، چشمه آبی به نام «چشمه قنبر» واقع شده است. کمی پایین‌تر از این چشمه، منطقه‌ای به اسم باغ‌میدان واقع گردیده که ساختمان اداری ولسوالی خاکریز واقع شده است. در حاشیه درختان باغ‌میدان، سنگی قرار دارد که به آن سنگ خربوزه می‌گویند. سنگ جانماز، از دیگر سنگ‌های معروف این منطقه است.
در هشت کیلومتری جنوب‌غرب زیارت شاه‌مقصود کوهی به ارتفاع ۲۰۰۰ قرار دارد که سنگ تسبیح معروف به «تسبیح شاه‌مقصودی» از همان‌جا استخراج می‌شود. «گری باورساکس» و «بونیتاچمبرلین» در کتاب «گوهرسنگ‌های» افغانستان، از چندین معدن سنگ‌های گران‌بها و سایر کانی‌ها مثل معدن مس در خاکریز خبر داده‌اند.
در شمال‌غرب زیارت شاه‌مقصود بر فراز کوهی با ارتفاع حدود ۱۵۰۰ متر، زیارتی قرار دارد که به «شاه غندان‌بابا» مشهور است. در فاصله ۲۰ کیلومتری شرق زیارت شاه‌مقصود، منطقه‌ای بنام «ناصریه» وجود دارد. ناصریه، اسم خود را از مرقدی گرفته که در آنجا به همین نام مشهور است. در حدود ۲۰۰ متری غرب مزار شاه‌مقصود، سه قبر در کنار هم قرار دارند که به زیارت امامان مشهورند.
در ۱۰۰ متری شمال‌شرق مزار شاه‌مقصود، تپه‌ای واقع شده که در آنجا ۱۶ نیز تن از شهدای مؤمنین مدفون هستند. این خانواده در تاریخ ۱۳۸۰/۸/۱۷ توسط بمباران هواپیماهای آمریکایی جان باختند. در همین محدوده چند تن از شهدای جبهات شیعی و فارسی‌زبان که مربوط منطقه درویشان خاکریز هستند، نیز دفن‌اند.
در حدود یک کیلومتری جنوب‌غرب زیارت شاه‌مقصود، زیارت موسوم به «سلطان‌عطا بابا» قرار دارد. در محوطه آرامگاه سلطان عطا، «حاج ملاشبیر» از شهدای انقلاب اسلامی افغانستان دفن است. خارج از محجر یا محوطه مزار، چند تن دیگر از شهدای انقلاب اسلامی افغانستان مدفون‌اند. این شهدا مربوط جبهات شیعی و فارسی‌زبان قندهار هستند که توسط روس‌ها و عوامل آنان به شهادت رسیده‌اند.
خاکریز یکی از ولسوالی‌های درجه اول قندهار است اما با این وجود، نفوس دقیق آن مثل بسیاری از مناطق دیگر افغانستان نامشخص است. بیشتر ساکنان خاکریز، پشتون‌های درانی و غلجی هستند اما در سه قریه آن یعنی چینکی، چنار و درویشان، شیعیان و فارسی‌زبانان حضور دارند. قبلاً منطقه دیگری موسوم به «سلخچو» نیز مسکونی بود اما بر اثر بمباران هواپیماهای آمریکایی، ساکنان آن به قریه درویشان کوچیدند. ساکنان قریه چنار که در حال حاضر بیشتر آنان در شهر قندهار و شهر لشکرگاه مرکز ولایت هلمند بسر می‌برند، از بلوچ‌های شیعه و فارسی‌زبان هستند. ساکنان قریه چینگی را هم بلوچ‌های شیعه تشکیل می‌دهد. جبهه و پایگاه چینگی در دوره جهاد، زبان‌زد همه بود که علاوه بر شیعیان خاکریز، مجاهدین شیعه و فارسی‌زبان شهر قندهار نیز در آن حضور داشتند.
درویشان نیز دارای پایگاه مقاومت بود که افزون بر مردم درویش، مجاهدین فارسی‌زبان قندهار نیز در آنجا مستقر بودند. مردمان درویش که با قاطعیت درباره هویت آنان نمی‌توانم صحبت کنم، از متولیان زیارت شاه‌مقصود هستند.
محصولات کشاورزی خاکریز عمدتاً گندم دیم، انواع انگور، انار و سایر میوه‌های باغی و سبزیجات است. خاکریز و به خصوص زیارت شاه‌مقصود و همچنین ساختمان ولسوالی و قریه‌های چنار و درویشان، از دو سال بدین سو، در محاصره شدید طالبان قرار دارد. اخیراً حلقه محاصره تنگ‌تر شده تا جایی که در چند روز اخیر بیشتر ساکنان قریه چنار و درویشان، آواره دشت‌ها و بیابان‌ها شده‌اند. آنان در شرایط بدی بسر می‌برند اما تاکنون این تراژدی، رسانه‌ای نشده است. ساکنان قریه‌های چنار و درویشان، هیچ‌گونه همکاری با دولت و طالبان ندارند اما با این وجود از سوی هر دو طرف مورد ظلم واقع شده‌اند. هرچند که یادداشت حاضر به معرفی منطقه خاکریز اختصاص داشت ولی هدف از نگارش آن، توجه به وضعیت بد مردمان این منطقه به‌ویژه قریه‌های چنار و درویشان است. تصاویر اماکن و مناطقی را که در یادداشت از آن‌ها نام برده شد، در کامنت مشاهده فرمایید.
مرادی جمعه ۱۳۹۸/۲/۲۰