نویسنده: حمزه واعظی کارشناس ارشد امور اجتماعی
برخورداری انحصاری ملایان از رسانه های سنتی، مانند منبر و مسجد و تکیه خانه، تأثیر شگرف و بی بدیل آنان را برشکل دهی بینش عامه، نفوذ عمیق برلایه های پیچیده ی حوزه ی عمومی و حتا اشراف بر جزئی ترین امور خصوصی توده های مذهبی قایم ساخته است. این تأثیرات را می توان در سیرتِ رفتار، شیوه ی گفتار، الگوی روابط اجتماعی و باورها، آیین ها و مناسک مذهبی شان اندازه گرفت.
یکی از مهمترین و پردامنه ترین حوزه های تسلط ذهنی، روانی و اجتماعی ملایان بر جامعه ی مذهبی، جلوه گاه محرم وآیین عاشورا می باشد که بصورت یک حوزه ی خصوصی و تخصصی در حیطه ی قدرت آنها قرار دارد و با تکیه بر فن بیان، فصاحتِ کلام و شگردهای آواز، درعمق عواطف و روان جمعی نفوذ می کنند. بدین رو، "فرهنگ عاشورایی" از برساخته های ملایان است که باروایت های عاطفی ـ نمایشی و داستان ورزی های حماسی ـ اسطوره ای، کوشیده اند با وجهه ی رمزواره ای ـ اسطوره ا بخشیدن به حادثه ی کربلا، دراصل، شخصیت حقوقی و کیش اجتماعی خود را بر جامعه ی مذهبی تعریف، تبلیغ و تحمیل کنند.
بنابراین، تولید فرهنگ عاشورایی، پیش از آن که شخصیت تاریخی و داستان حقیقی امام حسین را برجسته کند، حیات اجتماعی، اقتصاد مذهبی، نفوذ فرهنگی، حضور معنوی و سلطه ی روانی ملایان را بر جامعه ی مذهبی مداوم، مشروع، ضروری و مستحکم می سازد. از همینروست که محرم با وجود آن که یک ماه از دوازده ماه قمری می باشد اما آثار فرهنگی ـ روانی آن در همه ی فصول و ماه ها و مناسبت ها جاریست. بدین معنی که در هر شب جمعه، درهر فاتحه، درهر وفات وشهادت و درهر مناسبت مذهبی، آیین روضه و ذکر مصیبت و نوحه ی مربوط به حادثه ی کربلا تکرار و تمرین می شود.
به همین دلیل است که ملایانِ شیعه، شاید در هیچ حوزه ای از حوزه های مذهبی و در هیچ اعمال عبادی و مناسک دینی، به اندازه ی عاشورا، عظمت، شکوه، وجاهت، قداست، حرمت، ممنوعیت، حساسیت و محبوبیت نتراشیده اند. فهم این موضوع جنبه ی جامعه شناختی دارد. بدین معنی که زنده نگهداشتن فرهنگ عاشورا و هرچه با شکوه ساختن و جنبه ی رمزوارگی و قدسی بخشیدن به آن، رابطه ی مستقیمی با تداوم حیات فردی، کیش اجتماعی، نفوذ معنوی، شوکت صنفی، سلطه ی طبقاتی و منفعت اقتصادی ملایان را بر جامعه ی مذهبی شیعه و شیعیان هزاره دارد.
( این متن، بریده ای از یک کتاب است بنام " جامعه شناسی روحانیت هزاره" که تقریبن در حال اتمام است.)
برخورداری انحصاری ملایان از رسانه های سنتی، مانند منبر و مسجد و تکیه خانه، تأثیر شگرف و بی بدیل آنان را برشکل دهی بینش عامه، نفوذ عمیق برلایه های پیچیده ی حوزه ی عمومی و حتا اشراف بر جزئی ترین امور خصوصی توده های مذهبی قایم ساخته است. این تأثیرات را می توان در سیرتِ رفتار، شیوه ی گفتار، الگوی روابط اجتماعی و باورها، آیین ها و مناسک مذهبی شان اندازه گرفت.
یکی از مهمترین و پردامنه ترین حوزه های تسلط ذهنی، روانی و اجتماعی ملایان بر جامعه ی مذهبی، جلوه گاه محرم وآیین عاشورا می باشد که بصورت یک حوزه ی خصوصی و تخصصی در حیطه ی قدرت آنها قرار دارد و با تکیه بر فن بیان، فصاحتِ کلام و شگردهای آواز، درعمق عواطف و روان جمعی نفوذ می کنند. بدین رو، "فرهنگ عاشورایی" از برساخته های ملایان است که باروایت های عاطفی ـ نمایشی و داستان ورزی های حماسی ـ اسطوره ای، کوشیده اند با وجهه ی رمزواره ای ـ اسطوره ا بخشیدن به حادثه ی کربلا، دراصل، شخصیت حقوقی و کیش اجتماعی خود را بر جامعه ی مذهبی تعریف، تبلیغ و تحمیل کنند.
بنابراین، تولید فرهنگ عاشورایی، پیش از آن که شخصیت تاریخی و داستان حقیقی امام حسین را برجسته کند، حیات اجتماعی، اقتصاد مذهبی، نفوذ فرهنگی، حضور معنوی و سلطه ی روانی ملایان را بر جامعه ی مذهبی مداوم، مشروع، ضروری و مستحکم می سازد. از همینروست که محرم با وجود آن که یک ماه از دوازده ماه قمری می باشد اما آثار فرهنگی ـ روانی آن در همه ی فصول و ماه ها و مناسبت ها جاریست. بدین معنی که در هر شب جمعه، درهر فاتحه، درهر وفات وشهادت و درهر مناسبت مذهبی، آیین روضه و ذکر مصیبت و نوحه ی مربوط به حادثه ی کربلا تکرار و تمرین می شود.
به همین دلیل است که ملایانِ شیعه، شاید در هیچ حوزه ای از حوزه های مذهبی و در هیچ اعمال عبادی و مناسک دینی، به اندازه ی عاشورا، عظمت، شکوه، وجاهت، قداست، حرمت، ممنوعیت، حساسیت و محبوبیت نتراشیده اند. فهم این موضوع جنبه ی جامعه شناختی دارد. بدین معنی که زنده نگهداشتن فرهنگ عاشورا و هرچه با شکوه ساختن و جنبه ی رمزوارگی و قدسی بخشیدن به آن، رابطه ی مستقیمی با تداوم حیات فردی، کیش اجتماعی، نفوذ معنوی، شوکت صنفی، سلطه ی طبقاتی و منفعت اقتصادی ملایان را بر جامعه ی مذهبی شیعه و شیعیان هزاره دارد.
( این متن، بریده ای از یک کتاب است بنام " جامعه شناسی روحانیت هزاره" که تقریبن در حال اتمام است.)