۲۱ آپریل ۲۰۱۹
براساس گزارش بی بی سی، نشر جلد اول دانشنامه هزاره، در سال ۱۳۹۷ خورشیدی از جمله هفت رویداد مهم فرهنگی در افغانستان بوده‌است. انتشار جلد اول دانشنامه هزاره، مضاعف برآن که یک رویداد عمده‌ی فرهنگی و کم نظیر بوده، بلکه مورد توجه بیشتر نیز قرار گرفت و بیشترین نقدهایی را هم در پی داشت.
عبدالخالق آزاد
قسمت اول:
18 عقرب
آقای مصباح(از نمایندگان مردم دهمرده و عضو حزب وحدت شاخه‌ای آقای محقق) ساعت 6 صبح تاریخ 18 عقرب به من تماس گرفت، و گفت: "با یک‌عده دوستان تان(شورای تصمیم‌گیری مردم جاغوری مقیم کابل) تا ساعت 7 به دفتر داکتر صاحب شاه‌جهان بیایید."
پیش از این هیچ‌گاه وی در این موارد، با من چنین تماس نگرفته بود، فکر کردم که باید جلسه‌ی مهمی باشد، از آن سبب به زودی با اعضای شورا(آقای عبدالله انوری، داکتر عارفی، داکتر عالمی، حاجی حیدری، خانم پرستو یاری، حاجی دریابی و دیگران) تماس گرفته و از ایشان خواستم، هر کدام¬شان یکی، دو نفر دیگر از دوستان را نیز اطلاع دهند تا به مهمان¬خانه¬ی داکتر تشریف بیاورند.
ادامه مطلب: رویدادهای ماندگار- لحظه‌های استثنایی - روزنوشتِ جنبش تبسم
خاطرات بشیر بخیاری روایت تلخی است، از وضعیت مهاجران در ایران. شرایط اردوگاه‌های مهاجران در نه تنها غیر انسانی بوده اند؛ بلکه بدتر از اردگاه‌ها و شکنجه‌‌گاه‌های آلمان دوران نازی‌ها نبوده و نیستند. این خاطرات مشت نمونه خروار است.
بشیر بختیاری
در اردوگاه تل سیاه رد پای بسیاری از هموطنان ما است. خیلی ها ازین چاله ی مرگ مهاجران افغانستانی خاطرات تلخ و سیاهی دارند؛ ولی متاسفانه این درد ها کمتر در مطبوعات انعکاس یافته اند.
من، وقتی ازین جهنم رهایی یافتم در شهر کویته پاکستان آمدم و اولین کاری که کردم این بود که بدون اتلاف وقت، همه آن خاطرات را بدون هیچ گونه اغراق نوشتم و در مصاحبه ی با نماینده دیده بان حقوق بشر، این مجموعه در مجله دیدبان حقوق بشر وبعضی نشریات دیگرچاپ گردید. همچنان در مصاحبه ی با رزاق مامون که آن روز ها خبرنگار رادیو بی بی سی بود، نیز توانستم این یادداشتهای خودرا تا روی آنتن های بی بی سی نیز برسانم.
دکتر حفیظ شریعتی
هزاره‌های اهل‌سنت غزنی بیشتر ترکان کهن‌اند که خود را تاجیک می‌خوانند. ترکانی که در دوران پادشاهان غزنویان ساکن غزنی شده‌اند. این ترکان برخی اکنون خودشان را ترک می‌خوانند، دلیل‌شان این است که از ترگن و مانند آن هستند و سابقۀ ترک‌تباری دارند؛ اما در زبان گفتار، فرهنگ، آداب و رسوم و زندگی معیشتی و شیعه بودن هزاره‌اند. آنان سازمان مردمی و دانشجویی‌ای هم به نام «سازمان انسجام جوانان ترکان غزنه» ایجاد کرده‌اند. البته دغدغۀ ترک‌تباری‌شان منهای هزاره‌ها نیستند. برخی از این ترکان که در حقیقت هزاره‌اند، خود را تاجیک می‌دانند و بیشتر در داخل شهر زندگی می‌کنند. اینان از آن‌جایی که اهل‌سنت‌اند و شیعیان غزنی هزاره‌اند، تاجیک خوانده شده‌اند و خود نیز به این باور رسیده‌اند. برخی دیگر از هزاره‌های اهل‌سنت غزنی خود را مغول می‌خوانند و در منطقۀ مغولان زندگی می‌کنند. اینان نیز از نظر ظاهر، زبان گفتاری، آداب و رسوم با هزاره‌ها تفاوت چندانی ندارند. عده‌ای از هزاره‌های اهل‌سنت در اطراف غزنی و در السوالی اندر زندگی می‌کنند که اکنون پشتون‌اند. اینان زبان گفتاری و همانندی با هزاره‌ها را از دست داده‌اند.
دکتر حفیظ شریعتی
در گذشته بهسود به بهسود مشرقی و بهسود میدان تقسیم می‌شده است که نام پیشین آن میدان یا میدان‌شاه بوده است و برخی‌ها هم خوات گفته‌اند و در اطلس چاپ لندن بیسوک را شیخ‌میره ضبط کرده است. هزاره‌های بهسودی در گذشته در ولایت‌های لوگر، ننگرهار، کابل و لغمان زندگی می‌کردند. عبدالقادر مالوه‌یی از اویماق بهسود و امیر آق‌بوغا بهسود نام برده است و امیر آق‌بوغا بهسود را صاحب قرآن ایالت قوم بهسود می‌شمارد.