نوشته: کاظم یزدانی
پته خزانه (گنجینه پنهان) تذکره ای است در شرح حال شعرای پشتون و نمونه هایی از اشعار شان. مرحوم عبدالحی حبیبی، مورخ معروف که خود را کاشف و یابنده آن کتاب می داند نوشته است: «نسخه ای از آن دُرشاهوار در بهار سال 1322 ش به دستم افتاد.
بعد از آن که از اهمیت آن واقف گشتم، آن را به حضور شوقمندان ادب ملی و در حلقه های ادبی و علمی عرضه داشتم و مورد دلچسپی فوق العاده تمام دانشمندان و ارباب ذوق و علم واقع گردید. مخصوصاً والا حضرت سردار محمد نعیم خان وزیر معارف که از جوانان علم دوست و ادب پرور اند، در انکشاف این کتاب و تصحیح و طبع آن تشویق معارف خواهانه فرمودند.(1)»
ادامه مطلب: گنــج بـاد آورده "پته خزانه" در زیر ذره بین تحقیق و بررسی
علی ترکمنی
نصير احمد رضائی، فرزند مرحوم حاجی عبدالرزاق رضائی در سال ١٣٤٥ هـ ش، در يك خانواده متدين و تجارت پيشه، در جمال مينه (کارته سخی) كابل چشم به جهان گشود.
پدر بزرگش، مرحوم حاجي عبدالحسين رضائی موأسس ( شركت رضائی ترانسپورت) يكی از بزرگان و متنفذين مردم دره تركمن وکارته سخی بود و همچنان يكی از سخت‌كوشترين پيشگامانِ عرصه اقتصادی در جامعه هزاره بود و اولين كسی در جامعه هزاره بود كه با تحمل هزاران سختی و مشكلات توانست شركت ترانسپورتی تحت نام ( رضائی ترانسپورت ) را تأسس كند و الگو برای جامعه ستم كشيده هزاره باشد.
دکتر حفیظ شریعتی
در شمال چهارده غوربند در دره‌های قول‌خول و قول‌لیج هزاره‌ها زندگی می‌کنند که جمعیت این دو دره نزدیک‌به سه هزار نفر می‌رسند. در گذشته در بسیاری از دره‌های غوربند هزاره‌ها زندگی می‌کردند که در اثر جنگ‌های هجومی اقوام دیگر به سمت شیخ‌علی و درۀ ترکمن عقب‌نشینی کردند. دلیل این باور سیدهای درۀ سیدان هستند که با وجود شیعه بودن، در محل سابق هزاره‌ها زندگی می‌کنند. در السوالی غوربند طایفه‌های فرینجل، لیج، قول‌خول زندگی می‌کنند که جمعیت‌شان در اثر مهاجرت به شهرها کاهش یافته‌اند. اکنون از مردم «قل‌لیج» السوالی سیاه‌گرد ولایت پروان در حدود چهارصد خانه در کابل زندگی می‌کنند.
نویسنده: عباس دلجو
آقا محمد خان قاجار شاه ایران در سال ۱۷۹۶م به مشهد آمده و شاهزاده محمود ابدالی حاکم هرات را به اطاعت از خویش واداشت. در این مورد داکتر یوسف متولی چنین نوشته است: " ﭘـﺲ از آن، ﻣﺤﻤـﻮد ﺣـﺎﮐﻢ ﻫـﺮات ﻧﯿـﺰ ﺑـﺎ اﻃﺎﻋـﺖ از آﻗﺎﻣﺤﻤﺪﺧﺎن ﺗﺼﻤﯿﻢ ﮔﺮﻓﺖ ﺑﺎ وي ﻫﻤﮑﺎري ﮐﻨﺪ و ﺑﻪ ﻫﻤـﯿﻦ ﻣﻨﻈـﻮر، دﺳـﺘﻮر داد ﺗـﺎ در ﻫﺮات ﺧﻄﺒﻪ ﺑﻪ ﻧﺎم ﭘﺎدﺷﺎه اﯾﺮان ﺑﺨﻮاﻧﻨﺪو ﺳﮑﻪ ﺑﻪ ﻧﺎم او ﺿـﺮب ﮐﻨﻨـﺪ. "{يوسف متولی حقيقی ۱۳۷۹، روﯾﺎروﯾﯽ زﻣﺎن ﺷﺎه اﻓﻐﺎن ﺑﺎ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﯾﺎن ﻗﺎﺟﺎر، مشکوه(بهار) شماره ۴۸ – ۶۰ – ۶۶}
با اين حال، آقا محمد خان به اين مساله بسنده نکرد و برای اعمال حاکميت دولت خود در مناطق بيشتری از خراسان به شاه زمان نامه‌ی نگاشته از وی خواست تا ايالت بلخ را به دولت ايران واگذار نمايد. شاه زمان درانی چون در جنگ‌های داخلی با برادرانش در ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﻣﺘﺰﻟﺰل قرارداشت، بناء برای حفظ قدرت پوشالی اش ﺑﺎ واﮔﺬاري ﺑﻠﺦ ﺑـﻪ اﯾﺮان موافقت کرد. در این مورد در بخشی از کتاب «افغانستان و ایران» چنين نگاشته‌شده است: " آقا محمد خان، سفيری به نام محمد حسن قراگوزلو را با نامه ای «خلعت خاصيت» محتوی بر بشارت تسخير خراسان و اظهار خواهش تفويض بلخ به سوی زمان شاه فرمانفرمای دارالملک کابل و رسولی به نام اسماعيل آقا مکری يساول را نيز با «مراسله الفت دلاله» و «منشوری مهر انگيز» به جانب محمود برادر زمان شاه روانه کرد."{يوسف متولی حقيقی، افغانستان و ایران، صص ۱۵۲ و ۱۵۴}
دکتر حفیظ شریعتی
هزاره‌های شمالی در مناطق غازه، کاریز میر، کلکان، ده‌مسکین، استالیف، چاریکار، بگرام، ده‌هزاره و کمی پایین‌تر تا کاپیسا، گل‌بهار و جبل‌السراج به‌طور پراکنده زندگی می‌کنند. همین طور از جبل‌السراج آن طرف دریا، دشت هوفیان تا دوراهی بگرامی مردم هزاره از طایفۀ کوه‌گدای زندگی می‌کنند که بزرگ آنان در عهد ظاهرشاه فرقه‌مشر نورمحمد کوه‌گدای بوده است. در بگرام قریۀ شاکا یا چاکا (تغییریافتۀ ساکا) از همین مردم‌اند.